De logica van de emotie

De schrijver, die ooit de term psychologische thriller in Nederland introduceerde, heeft iets te vieren: Hij is 75 jaar geworden en tegelijk is zijn 25ste spannende boek verschenen. Zoals gebruikelijk geen verhaal vol geweld en een gekwelde rechercheur, maar een makelaarsgezin met een zoon die niet wil deugen. ‘Ik schrijf over min of meer gewone mensen met een probleem dat vreselijk uit de hand loopt’.

Het eerste boek van René Appel verscheen in 1987. Hij werkte in die tijd aan de Universiteit van Amsterdam, waar hij opklom tot bijzonder hoogleraar Nederlands als tweede taal; voor mensen die naast hun moedertaal Nederlands leren om hier te kunnen integreren. ‘Ik wist meteen toen het boek destijds was gepubliceerd, dat ik het niet bij één zou laten. Zoals het gaat met één ei is geen ei, twee is een half ei en drie is een paasei, zo zei ik tegen mezelf één boek is geen boek, twee is een half boek en drie is een echt boek. En toen de derde in de winkel lag, had ik de smaak te pakken en ben ik doorgegaan’, vertelt de schrijver aan de vooravond van de publicatie van zijn 25ste boek.

In dat boek, Overschot, beschrijft Appel de gebeurtenissen rond makelaar Arend Meulenhoek, zijn vrouw Maud en zoon Ferry. Het begint met een telefoontje van een onbekende, die wil dat de vader de forse schuld van zoon Ferry betaalt. Arend weigert in eerste instantie en houdt ook tegenover zijn vrouw en zijn zoon zijn mond over het telefoontje. Van het één komt vervolgens het ander en het wordt voor de familie steeds dreigender. Ook als zich een rechercheur meldt, houdt het gezin de kaken op elkaar. Totdat uiteindelijk de situatie zo gigantisch uit de hand loopt, dat geweld onontkoombaar lijkt te worden. Maar wie zal opdraaien voor al dat geweld? Het is opnieuw een psychologische thriller van formaat die Appel heeft afgeleverd.

Tussen dat eerste boek en het jubileumboek van nu is er natuurlijk veel veranderd voor de schrijver. Appel is een gevierd en bekend auteur geworden. Voor het radioprogramma Taalstaat fileert hij tegenwoordig de taal van een Bekende Nederlander.

En hij is met pensioen gegaan. René Appel: ‘Dat was al op mijn 58ste. Het was mooi geweest, vond ik. Ik had geen zin meer in de toenemende bureaucratisering van de universiteit. Als hoogleraar had ik allemaal verplichtingen waar ik geen zin in had. Ik dacht: ik ga alleen nog dingen doen die ik zelf wil. Geen verplichtingen meer. In het begin kreeg ik nog wel opdrachten. Een onderzoekje hier, een voordracht daar. Maar als je je niet profileert, als je jezelf niet in de markt zet, dan vergeten mensen je. Maar ik zit niet alleen maar thuis. Ik werd voorzitter van de beroepsvereniging van schrijvers en vertalers. Daarvoor moest ik dingen doen, die ik leuk vind. Ik vind de boekenwereld gewoon leuker dan de academische wereld’.

Wat ook veranderde, was de snelheid waarmee hij nieuwe boeken produceerde. ‘Ik schreef een boek per jaar. Nu is dat een boek in twee jaar geworden’, vertelt hij in het Amsterdamse restaurant De Plantage naast dierentuin Artis.

Maar is na 25 boeken de inspiratie niet opgedroogd?

René Appel: In mijn boeken spelen altijd min of meer gewone mensen de hoofdrol. In de context van dat gewone leven ontstaat dan een probleem. En dat probleem loopt vervolgens uit de hand. In het geval van Overschot is dat een makelaar met een zoon die niet wil deugen. Daardoor komen de makelaar en zijn vrouw onder druk te staan, want die willen natuurlijk hun kind beschermen. Dat gaat dan mis met alle gevolgen van dien’.

Hoe bent u op dit verhaal gekomen?

René Appel lachend: ‘Ja ik heb twee kinderen, maar die deugen. Maar een deel van het verhaal is wel gebaseerd op een verhaal dat ik van mensen heb gehoord. En ik lees kranten. Niet dat ik heel veel uitknip en bewaar, maar ik wil weten wat er onder mensen speelt. Daar schrijf ik over’.

Het gaat in uw boeken niet vaak over moord. Het gaat om de psychologische spanning.

René Appel: ‘Het gaat inderdaad zelden over moord. Het is bij mij vooral doodslag. Ik beschrijf situaties die uit de hand lopen. Het zijn mensen die nooit gedacht hadden, dat zij tot zoiets in staat zouden zijn. Geen planning of voorbedachte rade maar een situatie waar de mensen al dan niet door eigen schuld in terecht zijn gekomen’.

De logica in het verhaal is dus niet de planning maar het verloop van de situatie?

 René Appel: ‘Het is de opbouw, de psychologie van de personages. Lezers moeten kunnen denken: Doe nou niet zo stom. Tegelijk moeten die lezers kunnen begrijpen waarom iemand iets doet. De logica van de emotie moet in het verhaal zitten. Dat is voor mij interessant om over te schrijven. De herkenbaarheid van een gezin en tegelijk de verrassing als dingen uit de hand lopen. In dit geval dus de makelaar, zijn vrouw en de fouten van zijn zoon’.

U beschrijft in uw boeken steden maar u noemt ze niet bij naam. Is daar een reden voor?

René Appel: ‘Ik beschrijf een middelgrote stad. Denk Gouda. Denk Amersfoort. Een dergelijke stad kent iedereen. Met een marktplein in het centrum met cafés, oude straatjes, pleintjes, nieuwbouwwijken. Alleen een boek als Schone handen moest in een herkenbare grote stad spelen. En dan kies ik natuurlijk voor Amsterdam, mijn stad. Die ken ik goed. Verder verzin ik de plaatsen. Ik bedenk ook zelf de straatnamen. Dan kan niemand zeggen: hé, dat klopt niet. Als je die straat in gaat, kom je niet op de markt uit. Of dat is toch een doodlopende straat? Ik heb wel een stad voor ogen. Welke stad ik voor ogen heb? Dat is Gouda. Mijn vrouw komt uit die stad en ik ben er vaak geweest. Dat ken ik voldoende om er een boek op te baseren’.

Alle boeken hebben eigen hoofdpersonen. Heeft u er nooit aan gedacht om een serie te schrijven?

René Appel: ‘Dat is gewoon niet mijn stijl. Sterker, het lijkt mij heel vervelend. Het belemmert je in het schrijven. De hoofdpersoon maakt een ontwikkeling door. Maar moet je dat in een volgend deel herhalen? Hoe trek je nieuwe lezers zonder dat je te veel in herhaling vervalt? Ik wil elke keer een andere context en andere mensen’.

Bestel dit boek direct van de uitgever via deze link.