Liza Marklund, geen simpele vrouw
Niet alleen goed schrijven, maar ook een uitgeverijtje oprichten en uitbouwen tot de op twee na grootste van Zweden is niet veel mensen gegeven. Maar het is Liza Marklund wel gelukt. “Ik ben maar een simpel persoon, hoor,” zegt zij met een ontwapenende lach. Haar successen relativeren hoort bij haar net als haar blonde haar. “Mijn eerste uitgever had mijn plezier in het werk, in het schrijven, afgenomen. Dat was echt het ergste dat me kon overkomen. Als ik geen lol meer in schrijven zou hebben, kan ik net zo goed dood zijn.”
Liza Marklund (44 jaar, getrouwd, drie kinderen) zegt het met een volle lach. Zij heeft het plezier teruggevonden en haar boeken gaan over de hele wereld in grote hoeveelheden over de toonbank. “Ik heb heel veel geluk gehad. Oké, en een beetje talent misschien.”
De Zweedse schrijfster is in Amsterdam ter gelegenheid van de publicatie van haar zesde boek over Annika Bengtzon, de journaliste van een boulevardblad in Stockholm. Haar bagage staat al beneden bij de balie, ze is gekleed voor de reis naar huis in het Spaanse Marbella. “We wonen sinds kort in Spanje. Elke maand vlieg ik wel een keer naar Stockholm om op de hoogte te blijven en om mijn zaken te regelen,” vertelt Liza Marklund, om er spontaan wat Spaanse woorden uit te gooien als ‘si, claro’. “Ik ga deze winter op cursus Spaans,” zegt zij verontschuldigend.
Liza Marklund heeft niets van een wereldster, een succesvol schrijfster die neerkijkt op het gewone volk dat daar beneden ergens de kruimels van de rijken opraapt. Integendeel, Marklund is voor Zweden ambassadeur van Unicef, ze zet zich in voor migranten en onderdrukte vrouwen, schrijft nog steeds voor Expressen, een groot boulevardblad in de Zweedse hoofdstad. Stil zitten is overduidelijk niets voor haar.
“Mijn eerste boek schreef ik tijdens het zwangerschapsverlof voor mijn derde kind. Het was het boek over de bedreigde vrouw in Zweden (Ondergedoken, ook bij uitgeverij De Geus, red.) en het is echt haar verhaal. Het is dus eigenlijk een heel lang interview. Ik hoefde geen plot te bedenken of zoiets. Ik werkte veel met vrouwen die werden bedreigd of mishandeld. Het was echt een horrorstory maar niemand luisterde. Ik dacht: Als ik nu eens één van die vrouwen een stem, een gezicht, zou geven, dan luisteren de mensen wel.”
Dit boek werd dertien, veertien jaar geleden in Zweden gepubliceerd bij die gerenommeerde uitgeverij. “Ik was op moment hoofdredacteur van een krant in Zweden, praatte met de drukkerij, zag elke dag teksten. Maar de uitgeverij heeft er anderhalf jaar over gedaan om Ondergedoken op de markt te brengen. En dan deden ze het zonder enige promotie. Het verkocht dus helemaal niet.” Pas jaren later verscheen Ondergedoken opnieuw, maar dan bij haar eigen uitgeverij. Het werd een wereldwijde klapper.
Dat kan ik beter, dacht Liza Marklund toen zij weer een boek wilde gaan schrijven. Ze nam ontslag bij de krant en ging als freelancer aan het werk. “De ene week schreef ik aan mijn boek, de tweede week werkte ik aan rapporten over bij voorbeeld discriminatie van vrouwen of het lokale bestuur. Dat wisselde ik zo af. En toen ik klaar was, ben ik niet naar een uitgever gegaan, maar ben samen met een bekende een uitgeverij begonnen. De eerste twee jaar was moeilijk. Mijn boek over Annika Bengtzon liep zo goed dat we al het geld dat we verdienden onmiddellijk in herdrukken moesten stoppen. Pas na een jaar of twee verdienden we er wat aan.”
Die eerste thriller betekende voor Liza Marklund een terugkeer naar een oude droom. “Ik schreef al als achtjarige verhaaltjes. Maar daar kon ik natuurlijk niet van leven. Omdat ik toch wilde schrijven, ben ik journalist geworden. Ik ben op de school van journalistiek aangenomen zonder de vereiste vooropleiding. Maar er zijn elk jaar een paar plaatsen voor mensen met veel motivatie en talent voor schrijven en ik was een van de gelukkigen.”
Voordat zij de serie startte heeft zij lang nagedacht over wie haar hoofdpersoon zou worden. Het werd Annika. “Vrouwen worden in thrillers gebruikt als decoratie, ze worden vermoord of ze zijn er voor de liefde. Ik wilde daarom een vrouw als belangrijkste karakter. En ze moest journalist zijn. Daar heb ik zelf verstand van en bovendien kan ik haar dan overal plaatsen. Journalisten komen overal en ze kan praten met mensen over macht en media, twee onderwerpen die ik zelf heel interessant vind.”
Vanaf die eerste thriller is het snel gegaan met Liza Marklund. Haar boeken bleven goed verkopen en haar uitgeverij werd een succes. “Ik ben maar een eenvoudig mens,” herhaalt zij een paar keer. “Ik dacht dat wat ik leuk vond, andere mensen ook wel zou boeien.”
De blonde Zweedse leunt achterover op de bank in het Amsterdamse hotel en lacht ontwapenend. Ze relativeert haar succes met dit soort opmerkingen. Alsof het allemaal geluk is en ze er eigenlijk ook niets aan kan doen.
Haar Annika treedt in de voetsporen van Liza Marklund. Onderzoeksjournalist en moeder. Maar er zijn ook verschillen, geeft Liza Marklund aan. “Annika werkt nog steeds bij dezelfde krant met dezelfde hoofdredacteur. Dat kan ik niet. Ik ben enorm onrustig. Heb negen banen in vijftien jaar journalistiek gehad.” Zo was Marklund de eerste hoofdredacteur van een gratis blad in Stockholm: Metro. De krant die nu ook Nederland verovert. Met negen man personeel werd die eerste gratis krant uit de grond gestampt.
Net als de meeste Scandinavische auteurs, kraakt ook Liza Marklund veel maatschappijkritische noten in haar boeken. Natuurlijk in Ondergedoken en het tweede boek over de achtervolgde vrouw Asiel. Maar ook in de serie over Annika Bengtzon krijgt de Westerse samenleving in het algemeen en de Zweedse in het bijzonder er van langs. “Als kind heb ik natuurlijk Sjowall en Wahloo gelezen en ik dacht dat het zo hoorde. Dat vond ik gewoon goede boeken,” legt zij uit.
Maar er is meer dan alleen die boeken van het gerenommeerde Zweedse duo. Liza Marklund: “Het gaat mij ook om de kloof tussen het Zweedse imago en de werkelijkheid. In mijn land is de kans dat je wordt beroofd groter dan in Amerika. En een op de tien vrouwen heeft te maken met geweld in het huwelijk. En toch gelooft iedereen dat wij zo’n goed en vredelievend land hebben. Wij hebben gewoon de wereld bij de neus genomen.”
Een verhaal over misdaad en moord is volgens Liza Marklund niet te schrijven zonder een zijdelingse blik op de omgeving. “Je moet de samenleving beschrijven waarin een moord is gepleegd. Anders is het boek niet af. Het gaat toch om het waarom in een thriller. Dat is het doel van een spannend verhaal. En dan kan het niet anders dan dat je de samenleving, waarin zoiets kan gebeuren, op de korrel neemt.”
Die blik op de samenleving blijkt ook weer in Het testament van Nobel. De schrijfster hekelt de veranderingen in de media en de overtrokken maatregelen tegen terrorisme. Liza Marklund relativeert de dreiging van terroristische aanslagen. “Het verkeer vergt meer doden en gewonden dan terrorisme. Maar er worden geen wetten tegen gemaakt.” Zij is niet de enige schrijver die zich tegen de vergaande maatregelen verzet. Misschien gaat het wel net als met haar boek Ondergedoken is gegaan. Als zij tegenstanders een stem weet te geven, luistert er misschien wel iemand naar. Ooit.