‘Lezers houden van een slechterik’

Lezers houden van een rechercheur, die de regels nogal eens naar zijn hand wil zetten, die fouten van zijn collega’s toedekt. Maar na jaren kunnen die fouten die rechercheur wel degelijk parten spelen. Dat overkomt John Rebus, de oude held van de Schotse schrijver Ian Rankin in zijn nieuwste boek, Een web van leugens. ‘Rebus is echt een slechterik geweest. Nu hij met pensioen is, halen die fouten uit het verleden hem genadeloos in’.

Het is een vreemde gewaarwording voor Ian Rankin: nu komt er voor het eerst in jaren in Nederland weer een boek van hem uit en dan kan hij door corona niet naar Amsterdam komen om zijn boek te promoten. En dat voor een schrijver die in het verleden al eens het geschenkboekje voor de maand van het spannende boek heeft geschreven.

De pandemie heeft hem echt hard geraakt, zegt hij tijdens een videogesprek. ‘Ik ben in april 60 jaar geworden. Maar mijn vaste stekje, de Oxfordbar, is al maanden gesloten. Het is er klein en intiem. Je staat er schouder aan schouder, spreekt met vreemden. Dat kan nu natuurlijk niet. Op mijn verjaardag ben ik met een glas en een halve liter blik bier voor de deur van de bar gaan staan en heb er in mijn eentje een ‘pint’ gedronken’.

Die Oxfordbar in Edingburgh is ook de plek waar zijn rechercheur John Rebus zijn biertje na het werk pakte. Voor de fanatieke lezers van zijn boeken, staat die plek symbool voor Rebus en Rankin. Fans van over de hele wereld sturen hem brieven en boeken met het verzoek die te signeren. Rankin had de gewoonte om zeer regelmatig naar de bar te komen om zijn post te lezen. Iedereen kreeg antwoord. ‘Die post ligt nu al zes maanden achter de bar. De mensen zullen moeten wachten tot de bar weer is geopend. Als die ooit wordt geopend’, zegt Ian Rankin.

Het nieuwste boek van Rankin begint met een paar jongens die in een bos een oude auto vinden. Een dappere jongen opent de kofferbak en vindt een bijna vergaan lijk. Het blijkt om een zaak van jaren geleden te gaan en het toenmalige rechercheteam heeft fout op fout gestapeld en de zaak nooit opgelost. Een nieuw team van de inmiddels gevormde nationale politie duikt op de zaak. Tegelijkertijd buigt de oude Rebus zich over een zaak waarbij een jongeman is veroordeeld voor de moord op zijn vriendin. Er zou een fout zijn gemaakt en de jongen zou onschuldig in de gevangenis zijn beland.

Ian Rankin legt uit waarom hij graag met meerdere verhalen in een boek werkt. ‘Als ik meerdere plots tegelijk in een boek zet, blijven de personages in beweging. Het houdt de lezers vast. Bovendien is het belangrijk dat de lezers door meerdere verhalen in een boek te zetten minder snel doorzien wat de oplossing is, waar het verhaal heen gaat. Er komt natuurlijk een moment dat er een verband tussen de verhalen ontstaat. Dat de lezers het verband ook zien’.

Een web van leugens gaat over een misdaad die lang geleden is gepleegd. Wat is het voordeel om over een dergelijke oude zaak te schrijven?

Ian Rankin: ‘Een misdaad in het verleden geeft mij als schrijver de kans om de veranderingen te beschrijven. Zoals veranderingen in de organisatie van de politie. De gemeentepolitie bestaat niet meer. De recherche is nu onderdeel van de nationale Schotse politie. De invloed van nieuwe technologie is ook zo’n onderwerp. Kijk naar DNA en andere technische ontwikkelingen. Dat had je niet toen Rebus nog een jonge man was. En de cultuur is erg anders geworden. In de jonge jaren van Rebus, zeg maar dertig, veertig jaar geleden, was de politie erg masculine. Er was veel macho-gedrag. Het waren echte mannen. Vrouwen hoorden in de keuken of de slaapkamer. Die hadden niets te zoeken bij de politie. De voormalige partner van Rebus bij de politie was Siophan, een vrouw. Zij heeft zich weten te handhaven en dat heeft voor Rebus veel veranderd in zijn houding ten opzichte van vrouwelijke collega’s’.

Het is voor de politie tegenwoordig moeilijker dan in het verleden om fouten onder het tapijt te vegen door de komst van internet en de populariteit van mobieltjes.

Ian Rankin: ‘Inderdaad, vroeger kon er nog wel eens iets gebeuren met een verdachte zonder dat iemand dat daadwerkelijk zag. Dat kan niet meer. Voor je het weet staat er een filmpje op internet. Ik groeide zelf op vóór internet en mobiele telefoons. Ik heb zelf ook veel fouten gemaakt. Drank, drugs, foute grappen, uit de hand gelopen feestjes. Ik ben een keer naar een feest geweest waar je je voor moest verkleden. Een goede vriend had zich met schmink zwart gemaakt. Dat kan toch helemaal niet meer. Dat zou voor hem een Trudeau-momentje zijn; de kwestie van de Canadese premier waarvan een oude foto opdook waarin hij zich als een soort zwarte piet had vermomd. Gelukkig voor mij – en voor die vriend van mij – zijn er geen foto’s genomen. Maar je moet dat soort dingen ook in de context van de tijd zien. We bedoelden er geen racisme of zo mee. Het bestuur van steden en van het land moet zich nu buigen over racisme en beelden, gebouwen, die de oude tijden symboliseren. Ik vind het een goed idee om die beelden in de context te plaatsen door bij voorbeeld er een bord bij te zetten. Dat is volgens mij beter dan die beelden gewoon weg te halen’.

Rebus is inmiddels een oude, ziek man geworden. Is hij ook milder geworden?

Ian Rankin: ‘Rebus heeft veel mensen beschadigd in het verleden. Nu is hij oud. Hij weet dat hij niet meer beter zal worden. Maar ouder worden geldt ook voor mij. Ik schreef vroeger twee boeken per jaar . Nu schrijf ik een boek per twee jaar. Ik heb minder energie, maar het ligt ook een beetje aan mijn vrouw. Die wil meer reizen, meer dingen samen doen. Maar niets is leuker dan schrijven als alles klikt. Ik ga elke ochtend van huis naar mijn kantoor in het centrum van Edingburgh. Dan ga ik de hele dag zitten schrijven. Of ik ga naar muziek luisteren als het niet lukt. Dat proces van ouder worden geldt natuurlijk ook voor Rebus. Ik geef mijn ideeën door aan hem en kijk vervolgens hoe hij er op reageert’

Bestel direct van de uitgever via deze link.